پندار همگان مبنى بر اینکه ایمان و اعتقادات مذهبى قادرند در بهبود جسمى و روحى افراد ثمربخش باشند، پدیده جدیدى نیست. زیرا ما آشکارا شاهد بودهایم که ایمان قلبى و خالصانه کسى که دچار یک بیمارى کشنده و مهلک است، چگونه توانسته جان او را به شیوهاى اعجازآمیز از مرگ حتمى برهاند. حتى بسیار مشاهده شده که ایمان و اراده راسخ و استوار یک بیمار توانسته، به رغم دیدگاه پزشکان، او را چند سالى فزونتر زنده نگهدارد. پهنهاى که دانش از پاسخش درمانده وناتوان است.
دکتر «دیل اى. میتوس» دانشیار پزشکى مرکز پزشکى دانشگاه جورج تاون در واشنگتن دى سى مىگوید: «به عقیده من، مىتوانیم ثابت کنم که ایمان قوى به پروردگار، تاثیر مفیدى را داراست و اعتقاد مذهبى سالم و عبادت، قادرند حالات مردم را نیکوتر سازند.»
دلایل منطقى
رابطه ایمان و تندرستى تا چه حد منطقى و متقاعد کنندهاند؟ پژوهشگران پس از بررسى و مطالعه فراوان به روابطى میان تعهدات مذهبى و زندگى در دراز مدت دستیافتهاند. از قانع کنندهترین آنها مىشود موارد زیر را یادآورى کرد:
بر پایه پژوهشهایى که بر روى 5286 تن کالیفرنیایى انجام شده میزان مرگ و میر در بین کسانى که عضو کلیسا بوده و پیوسته در مراسم مذهبى این عبادتگاه شرکت مىکردهاند به مراتب کمتر از آن گروه مردمى است که هرگز به کلیسا گام ننهادهاند و نسبتبه انجام فرایض دینى بىتوجه بودهاند. گفتنى است که آمار یادشده، بدون در نظر داشتن عوامل خطرآفرینى همچون استعمال دخانیات، فربهى، عدم تحرک و... برآورده شده است.
در 7 از 8 مورد بیمارى سرطان، 4 از 5 نمونه بیمارى پرفشارى خون، 4 از 6 مورد بیمارىهاى قلبى و 4 از 5 مورد سلامتى عمومى، آنهایى که به تعهدات مذهبى پاىبند بودهاند، نشانههاى امراضشان ناچیزتر یا پیامد مداوایشان ثمربخشتر بود.
تجزیه و تحلیل این پژوهش گویاى آن است که آدمیانى که بیشتر به مذهب مىگروند، کمتر به افسرده دلى و پریشان روزگارى، خودکشى، اعتیاد و یا سایر مواد مخدر گرایش مىیابند.
«جفرى اس. لوین» استاد پیشین دانشکده پزشکى ویرجینیاى شرقى در نور فلک، طى بررسىهاى خویشتن به پیوند موجود میان سلامتى و مذهب پى برده است. تحقیقات مزبور روى کودکان و بزرگسالان پیروتستانهاى امریکا، کاتولیکهاى اروپا، بوداییان ژاپن و یهودیان اسرائیلى، همینطور کسانى که در دهه 1930 و 1980 زیستهاند و افرادى که دچار امراض حاد هستند، صورت گرفته است.
چگونه دعا و نیایش شفابخشاند؟
نیروى سحر آفرین ایمان تا چه اندازه در سلامتى روانى و جسمانى انسان مفید و اثربخش است؟ پژوهندگان در اینباره چند نظریهاى را مطرح ساختهاند که عبارتند از:
شرکت در مراسم مذهبى سبب ایجاد یک رابطه قلبى و صمیمانه با مردم مىشود. بهرهمندى اشخاص از پشتیبانى جامعه، خود مىتواند راه حلى مؤثر و مستند در جهت دستیابى به تندرستى و طول عمر فزونتر به حساب آید.
ایمان به انسان امید مىبخشد و سبب تسلط وى بر خویشتن مىشود، به طورى که قادرست تنیدگى و فشارهاى روحى را تا سر حد امکان مهار سازد. دکتر «هارولد جى. کدیینگ» رییس مرکز مطالعاتى مذهب، معنویت و تندرسى بخش پزشکى دانشکده داک، بر این عقیده است که: «پاىبندى به یک نظام اعتقادى، افراد را توانا مىکند تا امراض حاد و کشنده، درد و رنجیا اندوه از دست رفتن کسى را بهتر برتابند.
دکتر «هربرت بنسون» استاد دانشکده پزشکى هاروارد، مىگوید: «دعا و نماز، دگرگونى چشمگیرى در تن انسان پدید مىآورد. وقتى مردم دستبه دعا برمىدارند و عبادت مىکنند، فشار خونشان به نحو محسوسى کاهش یافته، میزان سوخت و ساز (متابولیسم) بدن و تعداد ضربان قلب و تنفس آنان منظم مىگردد و دچار حالتى مىشوند که به «واکنش ناشى از آرامش» شهرت دارد: همچون از بر خواندن دعاهاى کلیساى کاتولیک، همان مراحل رسیدن به «واکنش ناشى از آرامش» را در خود دارد. آنهایى بیشترین بهره را از دعا مىبرند که یک جمله یا کلام مذهبى را براى تکرار برگزیدهاند و بیش از دیگران به خدا ایمان آوردهاند.»
آیا دعاى سایران هم شفادهنده بیماران است؟
پژوهشگران در مورد این مساله که آیا دعا و نیایش دیگران، قدرت شفابخشى دارد یا نه، دستبه بررسىهاى دامنهدارى زدهاند. «بنسون» و همکارانش مشغول تحقیق روى پارهاى بیماران قلبىاند که تحت عمل جراحى قرار گرفتهاند، در ضمن دکتر «متیوس» درباره بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلى (آرتریت روماتویید) سرگرم مطالعه است. در واقع هدف ایشان این است که یافتههاى مورد بحثیک متخصص قلب موسوم به «راندولف بیرد» را که در سال 1988 نقل محافل پزشکى شده بود، مورد آزمایش و بررسى قرار دهند.
دکتر «بیرد» در بیمارستان عمومى سان فرانسیسکو، 393 بیمار قلبى را به دو دسته جداگانه تقسیم کرد. آنگاه از دینداران، مؤمنان و مذهبیون شهر درخواست کرد تا براى بهبود بیماران گروه نخست دعا کرده و مراسم مذهبى اجرا کنند و حال آنکه در حق دومین دسته دعایى صورت نگرفت، گفتنى است که خود بیماران نمىدانستند که به کدام گروه تعلق دارند.
نتیجه این شد گروهى که برایشان دعا شده بود، عوارض کمترى از خویش نمایاندند، ضمنا موارد مربوط به سینه پهلو، ایست قلبى، از کار افتادگى قلب بر اثر بسته شدن رگهاى قلب در بین آنها کمتر مشاهده شد و به پادزیست (آنتى بیوتیک) کمترى نیاز داشتند.
آنچه که شگفتآورست اینکه به موجب مطالعات بحثبرانگیز، دعا و نیایش را یاراى آن هست که بر رشد یک باکترى در آزمایشگاه گرفته تا درمان جراحات انسان مجروح اثر گذارد. بنا به قول دکتر «لرى دوسى» نویسنده اثر «دعا، داروى شفابخشى است»: «مطالعاتى از این دست که بر سر موجودات پستتر صورت مىگیرد، باید با دقت فراوان علمى نیز انجام پذیرد، در غیر این صورت نمىشود این کشفیات را تنها به مدد داروها توجیه کرد.»
باور پزشکان
دکتر «دوسى» در اینباره متقاعد شده که در خلوت تنهایى خود براى مریضهایش دعا مىکند. با این حال ، وى و سایر متخصصان در این قلمرو با احتیاط گام مىنهند. او مىگوید: «قطعا نمىخواهیم دین و مذهب را به اسم علم و دانش به مردم عرضه کنیم. مردم باید خود دستبه انتخاب زنند.» با این همه، بنیادهاى بهداشت و سلامتى، اندک اندک به رابطه ایمان و تندرستى توجه مىکنند. دانشکده پزشکى هاروارد و مرکز پزشکى «مایو» نشستهاى گفتوشنود پیرامون معنویت و سلامتى برگزار کردهاند. اینک حدود نیمى از دانشکدههاى ایالات متحده واحدهایى را در مورد این موضوع به دانشجویان ارائه مىدهند. در برآوردى از 269 پزشک در جلسه انجمن پزشکان خانواده امریکا در سال 1996، 99 درصد پزشکان ابراز داشتهاند که به نظر آنان اعتقادات مذهبى مىتواند به درمانها یارى رساند. موقعى که در اینباره از تجربههاى شخصىشان پرسیده شد، 63% پاسخ دادند که به لطف پرودگار، حالشان رو به بهبود نهاده است. بدیهى است که بیماران آنها هم در این مورد موافقاند. آراء جمعآورى شده از Time / CNN, U.S.A. Weekendusa نمایانگر آنند که 80% از آمریکاییان بر این باورند که ایمان یا دعا مىتواند به بهبودى بیماران و جراحاتشان مؤثر افتد و افزون بر 60% اعتقاد دارند پزشکان باید با بیماران خویش راجع به ایمان و خداپرستى سخن بگویند و با هر کسى که مایلند، به درگاه پروردگار، راز و نیاز کنند.
آرزوى کشف رابطه بین مذهب و پزشکى واکنشى استبه یک نظام حفظ کننده سلامتى که روز به روز گستردهتر و فراگیرتر مىشود. دکتر «دوسى» مىگوید: «در پزشکى، پاندول بیش از حد لازم به سمت جسم کشیده شده است، طورى که تقریبا از معنویت چشم پوشیدهایم، این مساله نه تنها از دیدگاه بیماران بلکه از منظر بسیارى از پزشکان درست نبوده است و در حال حاضر پاندول دارد به سوى معنویت کشیده مىشود.»
با این همه، مطالب مزبور براى افراد عادى چه مفهومى را در بر دارد؟ زمانى که با بیمارى یا جراحتى روبهرو شدید، عقیدهتان را آزادانه بر زبان آورید. این انتظار بىجایى نیست که به نیازهاى شما گوش بسپارد، به دیدار کشیش بیمارستان بشتابد یا پیش از بردنتان به اتاق عمل، اجازه دعا بدهد، منطقى است. بنا به گفته «کوئینگ»: «ایمان به مردم نیرو مىبخشد تا بر زندگىشان مسلط باشند و این جریان در مقابل وابستگى کامل به علم پزشکى است که هر روز خونسردتر و ماشینىتر مىشود.»