یکصد و چهارده نکته در باره نماز-قرائتی

نماز و طبیعت

نماز تنها یک توجّه قلبى نیست ، بلکه عملى است همراه با مردم و با بهره گیرى از طبیعت . باید به آسمان نگاه کرد تا وقت نماز را شناخت ، به ستارگان نگریست تا قبله را شناخت ، به آب توجّه کرد تا پاک و مطلق و حلال و تمیز باشد، به خاک دقّتکرد تا براى سجده و تیمم شرائط لازم را داشته باشد.

رسول اکرم صلّى اللّه علیه و آله سحرها به آسمان و ستارگان نگاه مى کرد و فکر مى کرد و مى گفت : ((ربّنا ما خلقت هذا باطلا 

 

پروردگارا! اینها را بیهوده خلق نکردى . آنگاه به نمازشب مى ایستاد.

فکر در طبیعت یکى از راه هاى خداشناسى است .

البتّه توجّه به طبیعت صحیح است نه غرق شدن در طبیعت . طبیعت ، آیه و علامت وفلش براى عبور است نه توقفگاه و غرقاب ، آب دریا براى آن است که کشتى روى آن برود، نه آنکه آب توى کشتى وارد شود و همه را غرق کند. خورشید براى آن است که انسان از نورش بهره گیرد نه آنکه به نورش خیره گردد و کور شود.

نماز و ادب

در اسلام به ما سفارش شده که در نماز با ادب بایستیم ، دست ها روى ران ها، بدن آرام ، نگاه ها به محل سجده ، لباس ها نو و تمیز، همراه با بوى خوش و معطّر. اگر با جماعت هستیم از سایرین جلو و عقب نیفتیم و خود را هماهنگ دیگران ومردم کنیم ، مقام امام را نگهداریم ، قبل از او کارى انجام ندهیم ، به رکوع یا سجودنرویم و بهتر است حتّى قبل از کلام امام ، ذکر نماز را به زبان جارى نکنیم . مجموعهاین دستورالعمل ها روحیه ادب و اطاعت را در انسان تقویت مى کند، آن هم ادبى بر اساس ارزش هایى چون : شناخت ، محبّت ، تواضع و ادب در برابر کسى که اهلیّت دارد، نه تملّق و نه خودباختگى .

در حدیث است : کسى که سجده نماز را با سرعت انجام مى داد حضرت رسول صلّى اللّه علیه و آله فرمود: گویا کلاغى نوک به زمین مى زند.⁽⁴⁸⁾

نماز و زنده کردن ارزشها

از مهم ترین ارزشهاى اسلامى ، عدالت ورزى و عدالت گسترى است . در نماز نیز عدالت و محبوبیّت اجتماعى دو شرط مهم براى امام جماعت است .

اگر مردم امامت شخصى را قلبا قبول نداشته باشند، ولى او خودش را همچنان امامجماعت قرار بدهد نمازش قبول نیست . همچنین براى کسانى که در صف اوّل نماز قرار مى گیرند، صفات وکمالاتى مطرح شده که این صفات خود یک نوع زنده کردن ارزش هاى معنوى است . یعنى در جامعه هرگروه که به عدالت و تقوى نزدیک ترند باید جلوتر ومحترم تر باشند.

نداى نماز از گهواره تا گور

هنگام تولّد نوزاد، اذان گفتن در گوش او سفارش شده و نیز هنگام دفن مرده نماز واجب شده است ، هیچ عبادتى از لحظه تولّد تا لحظه مرگ ، این چنین ملازم انساننیست .

نماز، درمان مشکلات اجتماعى

قرآن مى فرماید:

((واستعینوا بالصبر والصلوة ))⁽⁴⁹⁾ از شکیبائى و نماز کمک بگیرید.

در حدیث مى خوانیم : که هرگاه حضرت محمّد صلّى اللّه علیه و آله و حضرت على علیه السّلام گرفتار مشکلات مى شدند به نماز مى ایستادند.

آموزش نماز مسئولیّت والدین است

تعلیم نماز در روایات از وظایف مهمّ والدین است . والدین باید فرزندان خود را از سه سالگى با بیان کلماتى از قبیل ((لااله الا اللّه )) آشنا کنند و کم کم او را آماده نماز نمایند.

خداوند به پیامبر مى فرماید: ((وامر اهلک بالصلوة و اصطبر علیها))⁽⁵⁰⁾ به اهل خود فرمان نماز بده وپشتکار داشته باش .

قرآن در ستایش حضرت ابراهیم مى فرماید: ((و کان یاءمر اهله بالصلوة ))⁽⁵¹⁾ او اهل خود را به نماز فرمان مى داد.

لقمان هم به فرزندش سفارش نماز مى کرد: ((یابنّى اقم الصلوة ))⁽⁵²⁾

عواقب اعراض از یاد خدا و نماز

نماز ذکر خداست وکسى که از ذکر خداوند اعراض کند زندگى نکبت بارى دارد:

((مَن اعرض عن ذکرى فانّله معیشة ضنکا))⁽⁵³⁾

ممکن است بگوئید بسیارى اهل نماز نیستند ولى زندگى خوبى دارند، ولى باید به درون آنها سرى زد تا ببینیم آیا صفا وآرامش لازم را دارند یا نه ؟ در مشکلاتى که براى آنها پیش مى آید چقدر دستپاچه مى شوند و خودشان را مى بازند؟ باقى انسان ها را با چه دیدى مى نگرند؟ تقوى و عدالت چه جایگاهى نزدشان دارد؟ روحشان به چه چیز وابسته است ؟ به آینده خود چقدر اطمینان دارند؟ اضطراب وهیجان هاى روانى ، تزلزل خانوادگى ، ضعف اعصاب ، بدگمانى ، احساس غربت و تنهایى از درون ، فساد و فحشا، آمار جنایت ، فرار فرزندان از خانه ، بالا بودن آمار طلاق ، خودباختگى ، ترس و... در جامعه بى نماز بیشتر است یا با نماز؟

نماز و توکّل

در نماز بارها آیه مبارکه ((بسم اللّه الرحمن الرحیم )) را بر زبان جارى و به خود تلقین مى کنیم .

حرف ((باء)) در بسم اللّه رمز استمداد و توکّل است ،

با یاد او شروع کردن نشانه آن است که تنها از قدرت او کمک بگیریم و به او توکّلکنیم .

یاد او نشانه مهر او و عشق به اوست .

نماز و روح بزرگ

انسان در نماز خداوندى را حمد و سپاس مى کند که خالق تمام هستى است .سرچشمه تمام رحمت ها و برکات است . مالک روز قیامت است .

کسى که حمد و ثناى خود را نثار این وجود مقدّس با این خصوصیات مى کند هرگز حاضر نیست براى هر چیز پست و جزئى و در برابر هر قدرت ناچیزى ستایش کند.

زبانى که ثناگوى خالق هستى شد، دیگر تن به ثناگویى هر نالایقى نمى دهد. فراموش نکنیم که امام حسین علیه السّلام فرمود: کسى که وصل به پیامبر صلّى اللّه علیه و آله باشد و از دامن زهرا علیها السّلام برخاسته باشد، بیعت یزید را نخواهد پذیرفت .

آرى ... ستایش او نه دیگران ،

ثناى او نه طاغوت ها،

ثناى او براى ربّالعالمین بودنش ،

الرّحمن الرّحیم بودنش ،

مالک یوم الّدین بودنش ،

دیگران چه و که هستند و چه قدرتى دارند که من ثناگوى آنها باشم ؟ به خصوص کهمسلمان مى داند اگر ظالمى ستایش شود عرش خداوند به لرزه در مى آید.

بنابراین ثناى او، آنچنان روح بزرگى به ما مى دهد که دیگر حاضر به ثناى دیگران نمى شویم و این روح بزرگ را از نماز و حمد مى توان تحصیل کرد.

حیف که ما با توجّه نماز نخواندیم و مزه نماز را نچشیدیم .

نماز و الگوپذیرى

در نماز با گفتن ((صراط الذین انعمت علیهم )) از خداوند مى خواهیم که الگوى ما را کسانى قرار بده که مورد لطف تو هستند، تو را شناختند و به تو عشق ورزیدند، در راه تو گام برداشته و استقامت کردند و از تو جدا نشدند.

بر اساس آیه 69 سوره نساء کسانى که خداوند به آنها نعمت داده ، عبارتند از: انبیا و شهدا و صدیّقین و صالحان .

آرى نعمت واقعى همان ایمان و ارتباط با خداوند و گام در راه رضاى او برداشتن و در راه او فدا شدن است . نعمت هاى مادّى نصیب حیوانات هم مى شود ((متاعا لکمولانعامکم ))⁽⁵⁴⁾ مقام معنوى است که به انسان ارزش مى دهد.

نماز همراه با آگاهى

قرآن درباره تسبیح ونماز ساکنان آسمان ها وپرندگان مى فرماید:

((کل قد علم صلواته و تسبیحه ))⁽⁵⁵⁾ نماز آنها آگاهانه است .

ولى در جاى دیگر خطاب به انسان ها مى فرماید:

((لاتقربوا الصلوة و انتم سُکارى حتّى تعلموا ما تقولون ))⁽⁵⁶⁾ در حال مستى نماز نخوانید تا بدانید چه مى گوئید.

به همین دلیل در روایات آمده است :

عبادت عالم از عابد بهتر است .

در اسلام به تجّار سفارش شده : ((الفقه ثم المَتجَر))⁽⁵⁷⁾ اوّل مسائل حلال و حرام را فرا گیرید بعد به سراغ تجارت بروید. در آموزش نماز هم باید سعى کنیم اسرار نماز را به نسل نو تعلیم دهیم تا آگاهانه براى نماز قیام کنند.

نماز و جهاد

دستورات اسلام از یکدیگر جدا نیست ولذا قرآن مى فرماید: ((لاتصلّ على احد منهم مات ابدا ولا تقم على قبره ))⁽⁵⁸⁾ به جنازه فراریان از جبهه نماز نخوانید:

فراموش نمى کنم در ایّام دفاع مقدّس ، جوانى وصیّت کرد که اگر من شهید شدم مرا دفن نکنید مگر آن دو دسته اى که با هم قهرند، آشتى کنند و این جوان از خون مقدّس خودش به نفع اصلاح ذات البین استفاده کرد، در حالى که مى توانست بگوید اگر شهید شدم راضى نیستم فلان شخص یا گروه به تشییع جنازه من بیاید و بدینوسیله آتش فتنه را بیشتر و کینه ها را عمیق تر نماید.

نماز و نیاز

آنجا که کار و تلاش بیشتر است نیاز به نماز بیشتر است . انسان معمولا در شب ها خواب است و فعّالیتى ندارد، از این رو از عشاء تا صبح نمازى واجب نیست ولى نیاز معنوى انسان در روز بیشتر است .

هوس ها، طاغوت ها، جلوه ها، حیله ها و تمام پرتگاه ها در روز جلوه دیگرى دارند ولذا اوّل روز و آخر روز باید نماز خوانده شود وبراى وسط روز سفارش ویژه آمده است :

((اقم الصلوة طرفى النهار))⁽⁵⁹⁾

دو طرف روز (صبح و شب ) نماز به پا دار.

((حافظوا على الصلوات و الصلوة الوسطى ))⁽⁶⁰⁾

نسبت به تمام نمازها به خصوص نماز ظهر حفاظت کنید. و مثل منافقین گرمى هوا را بهانه ترک جماعت قرار ندهید.

و از آنجا که روزهاى جمعه و عید ایّام فراغت است و معمولا فساد در ایّام فراغتبیشتر به سراغ انسان مى آید، سفارش به نماز جمعه و نماز عید شده است .

شاید بخاطر لطافت و ظرافت بیشترى که روح دختر دارد و غبار و فساد در روح هاىلطیف زودتر منعکس مى شود، نماز دختران از 9 سالگى شروع مى شود.

و هرگاه مشکل اضافه اى براى انسان پیش آمد سفارش به نماز بیشترى شده است . للّه للّه ((واستعینوا بالصبر والصلوة ))

به هرحال شاید بتوان گفت برنامه ریزى نماز مناسبت کامل با نیازها وزمان ها وظرافت هاى روحى وروانى دارد. (واللّه العالم )

نماز، سدّى محکم در برابر گناه

هرجا نماز پایگاه داشت شیطان بساط خود را جمع مى کند و هرکجا رشته نماز پاره شد همه کمالات متفرق مى شود.

قرآن مى فرماید: ((انّ الصلوة تنهى عن الفحشاء والمنکر))⁽⁶¹⁾ قطعا نماز از فحشا و منکر جلوگیرى مى کند.

نمازگزار نمى تواند سست باشد،

لباس و مکانش حرام باشد،

بدنش ناپاک و لقمه اش آلوده باشد،

او بخاطر صحیح بودن نمازش مجبور است یک سرى مراقبت هائى از خود داشته باشد،

ارتباط با خداوند روح قدسى به انسان مى دهد که از ارتکاب آلودگى ها شرم دارد.

کجا دیده اید کسى از مسجد به قمارخانه یا مراکز فساد برود؟

کجا دیده اید کسى از خانه خدا بیرون آید و براى دزدى پا به خانه مردم گذارد؟

وبر عکس اگر نماز ضایع شود هر گونه فساد و پیروى از انواع شهوات پیدا مى شود.

قرآن مى فرماید: ((فخلف من بعدهم خلف اضاعواالصلاة واتّبعوا الشّهوات ))⁽⁶²⁾

نماز محور زمان بندى ها

در آیه 58 سوره نور قرآن به نونهالانى که هنوز به تکلیف نرسیده اند مى فرماید: هرگاه خواستید وارد اتاق والدین شوید، در سه وقت با اجازه وارد شوید: اوّل : قبل از نماز صبح ، دوّم : بعد از نماز عشا وسوّم : هنگام ظهر که انسان معمولا لباس هاى خود را براى استراحت در مى آورد.

در این آیه زمان بندى اجازه فرزندان ، براساس نماز صبح و عشاء شده است .

چه زیباست ساعات جلسات ما نیز چنین باشد، مثلا ملاقات ما بعد از نماز مغرب یاعشا یاقبل از نماز ظهر، تا با تکرار زمان ، فرهنگ نماز را در جامعه شایع تر سازیم

 .

نماز، وسیله محو گناهان

قرآن ، در کنار فرمان نماز، مى فرماید:

((انّ الحسنات یذهبن السّیّئات ))⁽⁶³⁾

همانا کارهاى نیک ، گناهان را محو مى کند و از بین مى برد.

حضرت على علیه السّلام مى فرماید: اگر بعد از گناه ، دو رکعت نماز خوانده و ازخداوند، عافیت درخواست شود، اثر آن گناه محو مى شود.⁽⁶⁴⁾

از رسول اکرم صلّى اللّه علیه و آله نیز روایت شده است : گناهانى که میان دو نماز واقع مى شود، مورد عفو قرار مى گیرد.⁽⁶⁵⁾

آرى گناه که در اثر غفلت از یاد خدا سر مى زند، با نماز و عبادت که مایه انس وارتباط با خداوند است ، زدوده مى شود و مغفرت ، جاى معصیت را مى گیرد.

نماز و شیوه آموزش گام به گام

شیوه تدریجى در آموزش وتربیت ، شیوه اى است که در اسلام به ویژه در عبادات ، مورد توجّه بوده است .

روایات تربیتى اسلام دستور مى دهد: کودک را سه سال آزاد بگذار، پس از سه سال ، جمله ((لا اله الاّ اللّه )) را به او تعلیم بده .

وقتى که سه سال و هفت ماه و بیست روز شد، دوّمین جمله اى که مى آموزى((محمد رسول اللّه )) باشد.

وقتى چهار سال تمام شد، صلوات بر پیامبر آموزش داده شود.

در پنج سالگى ، که کودک قدرت تشخیص دست راست و چپ را یافت ، او را رو به قبله قرار ده و به او سجده بیاموز.

در سال ششم ، نماز و رکوع و سجود را آموزش بده .

در سال هفتم ، شستن دست و صورت را به او بیاموز.

و در سال نهم ، مساءله نماز را جدّى گرفته و اگر سرکشى کرد، با او برخورد تنبیهآمیز داشته باش .⁽⁶⁶⁾

نماز و یاد حسین علیه السّلام

بهترین چیزى که سجده بر آن سفارش شده ، خاک کربلا و تربت امام حسین علیهالسّلام است . امام صادق علیه السّلام هنگام سجده پیشانى مقدّسش را بر خاک کربلا مى گذاشت . براى همراه داشتن تسبیح تربت امام حسین نیز روایاتى وارد شده است تا آنجا که همراه داشتن آن مثل گفتن سبحان اللّه است و سجده بر مهر آن سبب کنار رفتن پرده ها و قرب بیشتر به ذات مقدّس خداوند است .⁽⁶⁷⁾

نماز و یاد پیامبر صلّى اللّه علیه و آله

در هر دو رکعت نماز، یک تشهد مى خوانیم که در آن به یگانگى خداوند و رسالت حضرت محمّد صلّى اللّه علیه و آله اقرار مى کنیم .

هر روز در پنج وقت این اقرار و اعتراف به توحید و نبوّت لازم است تا انسان راه را گم نکند، مکتب و صاحب آن را فراموش نکند، بر او صلوات بفرستد و در این اقرار و صلوات در ردیف خداوند و فرشتگان قرار بگیرد. زیرا قرآن مى فرماید: ((انّ اللّه و ملائکته یصلّون على النبى ))⁽⁶⁸⁾ خدا و ملائکه بر پیامبرش صلوات مى فرستند، پس چرا ما نفرستیم ؟ مگر او ما را نجات نداد؟ سلام بر پیامبر اسلام که ما را نجات داد.

نماز، روح انسان را بیمه مى کند

در سوره معارج مى خوانیم : ((اذا مسّه الشّر جزوعا و اذا مسّه الخیر مَنوعا الاّ المصلّین الّذینهم على صلواتهم دائمون ))⁽⁶⁹⁾

انسان در برابر تلخى ها و شرور بى صبر است و در برابر لذّت ها و خوبى ها تنگ نظرو بخیل ، مگر نمازگزارانى که نسبت به انجام آن همیشه مراقبند.

آرى ارتباط دائمى با قدرت بى نهایت ، به انسان قدرت مى دهد، روحیّه توکّل را بالا برده و انسان را موجودى شکست ناپذیر مى سازد.

ناگفته پیداست که این آثار براى نماز پیوسته و همراه با توجّه است ، نه نمازهاىغافلانه و موسمى .

نماز و سلام

هر مسلمان در هر کجاى زمین که هست هر روز پنج بار باید به تمام همفکرانشسلام کندللّه للّه ((السلام علینا و على عباداللّه الصالحین ))

سلام بر بندگان صالح خدا،

سلام بر سرمایه داران هرگز،

سلام بر قدرتمندان هرگز،

سلام فقط بر عباد صالح خدا.

سلام بر طرفداران مکتب حقّ ((عباداللّه الصالحین ))

سیاست خارجى ما را در نماز، یکى ((غیر المغضوب علیهم )) تعیین مى کند ویکى((السلام علینا و على عباداللّه الصالحین ))

آرى کسى که هر روز به بندگان خدا سلام کند، با آنها حیله نمى زند، خیانت نمىکند، کلاه سرشان نمى گذارد.

نماز و مردم

اصل در نماز، به جماعت خواندن است .

در نمازجماعت ، با مردم ، در مردم و از مردم بودن مطرح است ، در کنار مردم بدونهیچ گونه امتیاز، از هر نژاد و اقلیم و در هر شرایط اقتصادى .

نمازجماعت بدون امام نمى شود، چنانکه جامعه بدون رهبر نمى شود. امام براى همه مردم به طور یکسان امام است ، نه براى گروه خاص . فقیر و غنى و زشت و زیبا در کنار هم قرار مى گیرند، باید امتیازات پوچ با نماز جماعت از جامعه حذف شود، اگر امام در نماز اشتباه کرد مردم به او هشدار مى دهند، یعنى در نظام اسلامى امام وامّت باید مراقب یکدیگر باشند.

امام جماعت باید مراعات ضعیف ترین مردم را بکند و نماز را طول ندهد و این خوددرسى است که مسئولین باید در برنامه ریزى ها و حرکت ها توجّه به همه اقشار داشته باشند. در نماز جماعت مردم نباید از امام جلو بیفتند و این درس دیگرى است که نشانه نظام و ادب مى باشد. اگر از امام جماعت گناه بزرگى سر زد و مردم فهمیدند، باید کنار رود. یعنى مردم و جامعه را نباید بدست فاسق سپرد.

در نمازجماعت همه با هم به خاک افتاده و سجده مى کنیم آرى باید همه با هم باشیم .

در نماز جماعت همه مردم مى توانند با کسب علم و تقوى و محبوبیّت امام شوند،پیشنمازى ارث کسى نیست ، هر کسى در کمالات برتر شد در جامعه آقاست .

نماز و اطلاع رسانى

امروزه در دنیا دولت ها با صرف بودجه هاى سرسام آورى براى امر اطلاع رسانى به جامعه کوشش مى کنند.

در اسلام طرح نمازجماعت و حضور مردم در صحنه ، آن هم در خانه خداوند و با وضو،بهترین فرصت براى آشنایى مردم با یکدیگر و آشنایى با توطئه هاى دشمنان و پیش بینى راه حل ها براى خنثى کردن آن و شنیدن آخرین اخبار و گرفتن تحلیل درست از زبان امام جماعت با سواد و با تقوى و احوالپرسى از یکدیگر و تفقّد از محرومین جامعه و یاد گذشتگانى که در مسجد بوده اند و حضور و غیاب ساده و بى تشریفات و دعاى دسته جمعى براى حلّ مشکلات و استمداد از خداوند است .

نماز و رهبرى

نماز جماعت همانند هر اجتماع دیگر نیاز به رهبر و امام دارد. در انتخاب امام جماعت مردم باید توجّه به کمالات ، علم ، تقوى ، لیاقت ها و اهلیّت ها داشته باشند و این خود تمرینى است که در جامعه زیر بار هر رهبرى نروند.

امام جماعت واسطه میان مردم و خداست و انسان نباید فاسق را واسطه قرار دهد.

افرادى که در گناه و فساد غوطه ورند چگونه مى توانند مرا با نمازى آشنا کنند که از فحشا ومنکر جلوگیرى کند؟ آرى امامِ جماعت باید انسان وارسته ، با کمال ، با سوادو با تقوى باشد. مگر نه این است که امام من ، رابط من با خداست ؟ به هر ریسمانى که نمى توان چنگ زد و با هر نردبانى که نمى توان بالا رفت .

آرى انتخاب امام جماعت مردم را هر روز به فکر امامت و رهبرى مى اندازد.

اگر رهبرى براى چند نفر در مسجد شایستگى هایى لازم دارد پس رهبرى امت و جامعه شایستگى بیشترى مى خواهد، به همین دلیل سفارش شده پشت سر کسى نماز بخوانید که به ایمان و عدالت او اطمینان دارید.

همین که پشت سر شخصى به عنوان امام جماعت نماز خواندید قهرا آن امام بیش از دیگران مراعات رفتار خود را بکند. آرى کسى که خود را امام دیگران قرار مى دهد باید قبل از دیگران به اصلاح خود بپردازد و بدین وسیله بر پایى نماز جماعت ها وسیله اى براى اصلاح افراد مى شود.

نماز و تحرّک

اسلام از مردم تحرک و هیجان معنوى مى خواهد، شعار ((عجّلوا بالصلوة )) و((فاسعوا الى ذکر الّله ))⁽⁷⁰⁾

یعنى باید هنگام نماز با صداى مقدّس اذان در جامعه مسلمین ، تحرّک و تصمیم خاصى را به وجود آورد، باید کارها تعطیل ، تفرق ها تبدیل به وحدت ، غفلت ها تبدیل به ذکر و یاد خدا شود.

مؤ من واقعى کسى است که هرگاه یاد خدا شد دل او تکان بخورد. مثال کسى که صداى اذان را بشنود و بى توجّه باشد، مثال کودکى است که صداى پدر را بشنود و اعتنا نکند.

نماز و نظم

در زمان بندى اوقات نماز، در منظم بودن صف هاى نماز جماعت ، در با هم سجده رفتن ، با هم نشستن ، با هم قیام کردن ، با هم سکوت کردن ، با هم دعا کردن ،جلو عقب نیفتادن ، قبل از وقت نماز نخواندن و نماز را به خارج از وقت نسپردن ، درهمه اینها سیماى نظم را مشاهده مى کنیم

 .

نماز و جهت گیرى

نمازگزار باید رو به قبله بایستد و جهت و خطّ خود را روشن کند، البتّه قبله و جهت او را باید خداوند تعیین کند، نه خودش و نه طاغوت ها.

قبله ، رمز شناسائى مسلمین از دیگران است از این جهت به مسلمین ((اهل قبله)) مى گویند، مسلمانان با هر سلیقه و تفکّر و از هر نسل و نژادى ، باید جهت واحدى داشته باشند.

اگر مال و مقام هر لحظه دل ما را به سوئى مى کشد، هنگام نماز باید دل از همهبکنیم ، کسى که جسم خود را رو به خانه خدا کرد آمادگى آن را پیدا مى کند که قلب و روح خود را متوجّه صاحب خانه کند.

قبله ما کعبه است ، اوّلین خانه اى که براى مردم و عبادت بنا شد. خانه اى که همهانبیا دورش طواف کرده اند،

خانه اى که ابراهیم پایه هایش را بالا برده و اسماعیل در کنارش به کارگرى پرداخته است ،

خانه اى که براى همه مردم و براى همیشه درهایش باز است و هیچ کسى در آنجا حقّ تعرّض ندارد. براى همه مردم مقدّس و از ملک هر کس آزاد است .

نماز و نظافت

اوّلین واجب هر مسلمان به هنگام صبح و برخاستن از خواب ، وضو گرفتن و شستن دست و صورت است و این عمل که در طول روز براى هر نماز تکرار مى شود، مایهنظافت و شادابى نمازگزار مى گردد.

نمازگزار باید لباس و بدنش پاک باشد، اگر ذرّه اى آلودگى و نجاست به بدن یا لباساو باشد، نمازش باطل است . (غیر از بعضى موارد استثنایى )

نمازگزارى که مى داند هر رکعت نماز با مسواک ، برابر با هفتاد رکعت است مسواک را ترک نمى کند.

نمازگزارى که مى داند با حال جنابت نمازش باطل است ، به فکر غسل مى افتد و غسل او را به فکر ساختن حمّام مى اندازد و وجود حمام رابطه او را با شستشو زیاد مى کند.

نماز و وقف

فکر و فرهنگ نماز، مساءله مسجدسازى وقرار دادن موقوفات براى آن را در جامعه به وجود مى آورد. صدها هزار قطعه زمین و مغازه و مزرعه در طول تاریخ وقف مساجد شده که این خود یک صدقه دائمى و یک حرکت الهى و خدمت اجتماعى است که در شعاع نماز و مسجد نصیب مردم مى شود.

وقف چراغى است که انسان براى فرداى خویش مى فرستد، وقف نشانه تداوم مالکیّت انسان بعد از مرگ است ، وقف نشانه عشق به مکتب و مردم است .

نماز و انتخاب دوست

در حدیث است : یکى از برکات مسجد و نماز، پیدا کردن دوست خوب است .⁽⁷¹⁾

انسان در زندگى اجتماعى خود نیاز به دوست دارد و نقش مثبت یا منفى دوست در زندگى انسان بر کسى پوشیده نیست . مسجد بهترین مرکز دوست یابى است .

کسانى که به مسجد مى روند براى بندگى خدا مى روند. حیله ها و خودنمایى ها را کنار مى گذارندو انسان مى تواند در میان مردم مسجد، دوست خود را انتخاب کند.

اگر شخصى اهل نماز نبود، چرا با او دوست شویم ؟ او که با خدا قهر است ، با مننیز دوست نخواهد بود. او که الطاف خدا را فراموش مى کند، خدمات مرا هم فراموش خواهد کرد. او که با مؤ منین وفادار نیست ، چگونه اطمینان دارى با تو وفادار بماند؟

نماز و انتخاب همسر

در اسلام سفارش شده که اگر کسى اهل مسجد و جماعت نیست و عملا به عبادت و وحدت و امّت ، بدون عذر پشت پا مى زند، او را بایکوت کنید، او را به عنوان همسر خود انتخاب نکنید. عمل به همین دستور مى تواند مساجد را پر کند، زیرا جوانان که فهمیدند رها کردن مسجد و مسلمین به قیمت طرد عملى آنان تمام مى شود هرگز مساجد را رها نخواهند کرد.

نماز و امداد به مردم

یکى از برکات نماز به خصوص در مساجد، امدادگرى است ، همیشه محرومان بهمساجد روانه مى شدند و مشکلات خود را با مردم در میان مى گذاشتند و در آن مکان مقدّس آن را حل مى کردند. سابقه این کار از زمان رسول اکرم صلّى اللّه علیه و آله بوده است و قرآن صحنه اى را نقل مى کند که فقیرى وارد مسجد شد و از مردم استمداد کرد. کسى به او توجّهى نکرد و فقیر با ناله به خداوند حال خود را گفت . حضرت على علیه السّلام مشغول نماز بود به

فقیر اشاره کرد و او جلو آمد و حضرت در حال رکوع انگشتر خود

را به او داد، آیه نازل شد که : رهبر شما فقط خداوند و پیامبرش و کسانى اند که در حال رکوع انفاق و به فقرا رسیدگى مى کنند.

همین که مردم آیه را شنیدند به مسجد آمدند تا ببینند این آیه درباره چه کسى نازلشده است . فهمیدند که مورد آیه شخص على بن ابیطالب علیهما السّلام است .

به هر حال ، امدادرسانى به جبهه هاى جنگ و کمک به فقراء از مسجد و در سایه برکات نماز بوده و خواهد بود.

مسلمین از پایگاه مساجد به جبهه مى رفتند، انقلاب اسلامى ایران هم از مساجد شروع شد.

اجتماع مردم در مسجد برکاتى دارد که با نوشتن چند سطر حقّ آن ادا نمى شود.

در قرآن بارها نماز و انفاق ، نماز و زکات ، نماز وقربانى ، در کنار هم آمده و در حدیث هم مى خوانیم نماز کسى که زکات ندهد قبول نیست .

نماز و اقتصاد سالم

در نماز باید لباس ومکان وآبى که براى غسل و وضو استفاده مى شود حلال و طبق دستور اسلام باشد واگر دگمه یا نخى از لباس یا قطره اى از آبى که براى نمازمصرف مى شود از طریق نامشروع تهیه شده باشد نماز باطل است .

جالب اینکه اگر بخواهیم نماز و دعاى ما قبول واقع شود باید لقمه اى را که مصرفمى کنیم نیز حلال باشد.

آرى همانگونه که هواپیما براى پرواز، بنزین مخصوص مى خواهد، پرواز معنوى انساننیز لقمه حلال لازم دارد.

نماز و تشکیلات

چنانچه براى امام جماعت حالتى پیش آید که نتواند به نماز ادامه دهد، یکى از کسانى که پشت سر او در نزدیکى او هستند در همان حال امامت را به عهده مى گیرد و این نشانگر آن است که برنامه هاى اسلامى با رفتن یک فرد نباید بهم ریزد، بلکه باید تشکیلات و نظام چنان پایه گذارى و برنامه ریزى شود که هرگاه فردى رفت نظام از هم نپاشد و تشکیلات همچنان پا بر جا باشد. مهمّ، تداوم راه است ، هر چند پیشوا عذرى پیدا کند.

نماز و محبّت

تعاون و محبّتى که میان مسجدى هاست میان دیگران نیست .

در نظام زندگى مسجدى ها همین که یک نفر دو سه روز نیامد احوالش را مى پرسند. اگر مریض است عیادتش مى روند، اگر مشکلى دارد حل مى کنند، مسجدى ها احساس غربت نمى کنند. کسى که هیچ فرزند وبرادرى نداشته باشد ولى سروکارش با مسجد باشد احساس مى کند همه مردم برادر و فرزندش هستند. بارها دیده شده یک مسجدىِ ساده که از دنیا مى رود مجالس او پر رونق ، مغازه ها براى او بسته و تشییع جنازه او شلوغ و با شکوه است .

اینها نشانه پیوند قلبى و محبّتى است که در خانه خداوند با مؤ منین ایجاد مىشود.

یک مسجدى در خود یک دلگرمى احساس مى کند، مردم را در غم و شادى خود شریک مى داند و هرگز این عواطف گرم از دوستان مسجدى را نمى توان با چیزى مقایسه کرد.

نماز و آبرو

کسانى هستند که در محله خود حاضر به کار خلاف نیستند، چون مردم او وبستگانش را مى شناسند، ولى اگر همین اشخاص به منطقه ناشناسى هجرت کنند، خلاف براى آنان سنگینى قبلى را ندارد.

شرکت در نماز، انسان را وابسته به مسجد و اسلام و مردم مى کند و براى مسجدى سیمائى از تقوى مى سازد که با این عنوان حتّى المقدور حاضر به خلاف نیست ، مى داند که کار خلاف ، آبروى مذهبى او را مى برد، لباس قدسى و محبوبیّت را از تنش بیرون مى آورد، ولى افرادى که از مردم و اسلام و مسجد بریده اند، خلاف کارى برایشان خیلى سختى ندارد، او عنوان مذهبى پیدا نکرده تا غم از دست دادنش را بخورد.

آرى ، کسى که لباس سفید بپوشد خودش روى زمین آلوده نمى نشیند.

نماز، اصلاح فرد و جامعه است

قرآن کریم در کنار اقامه نماز مى فرماید: ((انا لا نضیع اجر المصلحین ))⁽⁷²⁾ ما پاداش اصلاح طلبان را ضایع نمى کنیم

معلوم مى شود نماز اگر درست برگزار شود واحکام و شرایط ظاهرى وباطنى آن مراعات شود، جامعه به طرف صلاح مى رود. نمازگزار در واقع یک نفر مصلح است .

عبادت با گوشه گیرى نیست ، بلکه با اصلاح جامعه است و نمازگزاران باید مفاسد رااز جامعه بردارند.

نماز و سیاست

در روایات مى خوانیم : اگر انسان تمام عمرش را به نماز مشغول باشد، آن هم در کنار کعبه در شهر مقدّس مکّه ، ولى رهبرى الهى را نپذیرد نمازش قبول نیست .

مشکل امروز مسلمانان آن است که نماز مى خوانند ولى رهبرانشان افراد ترسو ووابسته و دست نشانده و بدون ملاک هاى الهى اند. با زبان از خداوند راه مستقیم مى خواهند، ولى در عمل بیراهه مى روند.

نماز و مشورت

در سوره شورى که صفات مؤ منین را مى شمرد مى فرماید: ((واقاموا الصلوة و امرهم شُورى بینهم )) کار آنان بر اساس مشورت است و اقامه نماز مى کنند.

از این آیه معلوم مى شود در مجلس مشورتى در هر رده اى که هستند باید نسبت به اقامه نماز حساس باشند. اگر مشورت مهم است نماز مهم تر است . اگر براى شرکت در مجلس شورا و انتخابات ، این همه بودجه و سرمایه گذارى صرف پر کردن صندوق هاى راءى مى شود باید براى پر کردن مسجد هم کمى سوز و تلاش باشد.

نمازجماعت در جبهه

در آیه 102 سوره نساء مى خوانیم : اى پیامبر! هرگاه در میان رزمندگان بودى نماز به پا دار، ولى چون دشمن مسلّح در برابر شماست ، اوّلا همه به تو اقتدا نکنند. ثانیا کسانى که اقتدا مى کنند مسلّح باشند ورکعت دوّم را براى خودشان سریع تمام کرده وبروند جاى دسته دیگر وآن دسته دیگر در رکعت دوّم به تو اقتدا کنند که همجماعت تعطیل نشود و هم از دشمن غفلت نشود و هم میان سربازان اسلام تبعیض صورت نگیرد. مسلمانان باید در تعویض شیفت و جابه جا شدن نیروها چنان سریع عمل کنند که به رکعت دوّم برسند ضمنا باید سربازان قبل از نماز با وضو باشند و احکام نماز در حال جنگ را بدانند و اینکه در صحنه جنگ ، دو رکعتى است .

این آیه قابل تبدیل به یک فیلم نامه بسیار زیباست ، که در آن اهمیّت نماز جماعت و سرعت کار و عدالت و رفع تبعیض و توجّه به خدا همراه با غفلت نکردن از دشمن مطرح است .

زینت مسجد

قرآن مى فرماید: ((المال والبنون زینة الحیاة الدنیا))⁽⁷³⁾ مال وفرزند زینت دنیاست . در جاى دیگر مى فرماید: ((خذوا زینتکم عندکلّ مسجد))⁽⁷⁴⁾ هرگاه به مسجد مى روید با خودتان زینت هم ببرید.

از جمع این دو آیه مى فهمیم که هم فرزندان خود را با مسجد آشنا کنیم و هم مقدارى پول همراه خود ببریم تا اگر فقیرى تقاضا کرد، کمکش کنیم . البتّه پوشیدن لباس تمیز، استعمال بوى خوش و داشتن وقار و آرامش و انتخاب امام جماعت لایق نیز مى توانند مصداق زینت باشند.

نماز، شرط برادرى و اخوّت اسلامى

در سوره توبه بعد از معرّفى کفّار و مشرکین و نقشه هاى آنها مى فرماید : ((فان تابوا واقاموا الصلوة و اتوا الزکاة فاخوانکم فى الدین ))⁽⁷⁵⁾

لکن اگر توبه کردند و نماز به پا داشتند و زکوة مال خود را پرداختند برادران دینى شما هستند.

در این آیه یکى از شرطهاى برادر ایمانى شدن ، اقامه نماز معرّفى شده است .

با کسى که نماز را به بازى مى گیرد دوستى نکنید

دو نفر از مشرکان به نام رفاعه و سوید اظهار اسلام کردند، ولى جزء منافقان شدند. بعضى از مسلمانان با آنها رفت و آمد داشتند. آیه نازل شد:

((یا ایها الذین آمنوا لاتتخذوا الذین اتخذوا دینکم هزوا ولعبا... اولیاء... اذا نادیتم الى الصلوة اتخذوها هزوا و لعبا))⁽⁷⁶⁾

اى مؤ منین ! کسانى که دین شما را به بازى گرفته اند، دوست خود قرار ندهید، آنان که چون شما نداى نماز (اذان ) سر مى دهید آن را به بازى مى گیرند.

در این دو آیه ، ابتدا مى فرماید: آنان دین شما را به بازى مى گیرند. سپس مىفرماید: آنان اذان را به بازى مى گیرند. پس معلوم مى شود که اذان و نماز عُصاره وچهره دین است .

تارک نماز نباید محبوب باشد

((ربّنا لیقیموا الصلوة فاجعل افئدة من الناس تهوى الیهم ))⁽⁷⁷⁾

حضرت ابراهیم مى گوید: پروردگارا! ذریّه ام را در این منطقه کوهستانى و بى آب وگیاه سکونت داده ام براى نماز، پس قلوب مردم را به سوى آنها سوق بده .

آرى کسانى که براى اقامه نماز به هر سوى و دیارى هجرت کرده و از هر گونه سختى استقبال مى کنند، خداوند شکور از زحمات آنان تشکّر مى کند ودلهاى مردم را به سوى آنها گرایش مى دهد. امّا کسانى که براى اقامه نماز حرکتى نمى کنند حتّى اگر از نسل ابراهیم باشند، سزاوار جلب قلوب مردم نیستند.

هیچ عملى در تاریخ این همه گواه وشاهد نداشته

شخص رسول اکرم و ائمه معصومین علیهم السّلام و تمام اصحاب و یاران و تمام مؤ منین و مسلمین ، بر فراز تمام مناره ها، بام ها، مسجدها، خانه ها، مدارس ،رادیوها، تلویزیون ها، قارّه ها، شهرها، روستاها، مردها و زن ها، پیرها و جوان ها وهر کس در طول تاریخ اسلام اذان و اقامه اى گفته شهادت داده که نماز بهترین عمل است : ((حىّ على خیرالعمل ))

هیچ کار خیرى این همه گواه و حلقوم و ناله فریاد براى بهترین بودنش بکار نرفتهاست ، همه گواهى داده اند که نماز رستگارى است . ((حىّ على الفلاح )) للّه

نماز و شهرسازى

قرآن مى فرماید: ((اجعلوا بیوتکم قبلة واقیموا الصلوة ))⁽⁷⁸⁾

به موسى وهارون گفتیم مشکل مسکن بنى اسرائیل را حل کنید و براى قوم خود خانه قرار دهید. آنها را از پراکندگى و زندگى طفیلى نجات دهید تا با خانه دار شدن احساس دفاع از وطن هم در آنها زنده شود، لکن در نقشه شهرسازى ، خانه هایتان را به سوى قبله قرار دهید تا بتوانید بدون مشکل اقامه نماز کنید.

در ایران بعضى از شهرهایى که مهندس آن شیخ بهایى بوده کوچه ها و خیابان ها طورى است که قبله ها مستقیم و بدون انحراف قرار گرفته است .

(البتّه معناى دیگرى هم براى قبله در این آیه شده ، ولى با توجّه به جمله ((اقیموا الصلوة )) همین معنا بهتر است ).

حمایت الهى از نمازگزاران

اشراف قریش به رسول اکرم صلّى اللّه علیه و آله پیشنهاد کردند که مسلمانان پابرهنه را از دور خود بران تا ما دور تو جمع شویم . آیه نازل شد:

((واصبر نفسک مع الذین یدعون ربّهم بالغدوة والعشىّ))

اى پیامبر! با کسانى باش که صبح و عصر خدا را مى خوانند.

امام صادق علیه السّلام فرمود: یعنى کسانى که اهل نمازنند.

نماز و قرآن

زنده شدن نماز، سبب زنده شدن قرآن است ، زیرا هر نمازگزار مجبور است که در نمازهاى هفده رکعتى خود روزى ده بار سوره حمد را بخواند و بدنبال آن یکى دیگر ازسوره هاى قرآن را. طبیعى است تلاوت دو سوره از قرآن در هر رکعت ، مانع به فراموشى سپرده شدن قرآن در جامعه مى گردد.

به علاوه قرآن و نماز بارها در کنار هم آمده اند:

((یتلون کتاب اللّه و اقاموا الصلوة ))⁽⁷⁹⁾

کسانى که قرآن تلاوت مى کنند و نماز به پا مى دارند.

((یمسّکون بالکتاب واقاموا الصلوة ))⁽⁸⁰⁾

کسانى که به قرآن تمسّک کرده و نماز به پا مى دارند.

قرآن مارا به نمازدعوت مى کند ونماز ما رابا قرآن آشنا مى سازد.

نماز، شباهتى است با فرشتگان

نام یکى از سوره هاى قرآن ، ((صافّات )) است . خداوند در اوّلین آیه آن به فرشتگانى که در صفّ هستند سوگند یاد مى کند. در چند جاى دیگر نیز، قرآن از صفوف فرشتگان و آماده اطاعت بودن آنها سخن به میان آورده است .

نام یکى دیگر از سوره هاى قرآن ، ((صَف )) مى باشد که در آن هم از رزمندگانى که با صفوف فشرده در راه خداوند جهاد مى کنند ستایش شده است . این دو واژه((صَف )) و ((صافّات )) که نام دو سوره است نشانه توجّهى است که قرآن به نظم و انضباط دارد.

نمازگزار نیز در صفوف جماعت شباهتى با فرشتگانى پیدا مى کند که در صفوف بسیار بزرگ قرار دارند.

نماز در سراسر قرآن

در بزرگ ترین سوره قرآن که سوره بقره است ، سخن از نماز است ((یقیمون الصلوة)) متّقین نماز به پا مى دارند.

در کوچک ترین سوره قرآن نیز از نماز یاد شده است ((فصلّ لربّک وانحر)) اکنون که ما به تو کوثر و خیر زیاد دادیم پس براى پروردگارت نماز بخوان و شترى نحر نما.

هم در اوّلین سوره اى که نازل شد نماز است و هم در آخرین سوره قرآن نماز مطرحاست .

نماز همراه با تمام عبادات

نماز همراه با روزه آمده است :

((واستعینوا بالصبر و الصلوة ))⁽⁸¹⁾ از صبر و نماز امداد بگیرید. در تفاسیر مراد از صبر را روزه دانسته اند.

نماز همراه با زکات : ((یقیمون الصلوة و یؤ تون الزکاة ))⁽⁸²⁾

نماز همراه با حج : ((واتخذوا من مقام ابراهیم مصلّى ))⁽⁸³⁾

نماز همراه با جهاد: ((و اذا کنت فیهم فاقمت لهم الصلوة ))⁽⁸⁴⁾ امام حسین علیه السّلام ظهر عاشورا نماز خواند و در سیماى رزمندگان در قرآن جمله ((العابدون الحامدون ))⁽⁸⁵⁾ را مى خوانیم .

نماز همراه با امر به معروف : لقمان به فرزندش مى گوید: ((یا بنّى اقم الصلوة واءمر بالمعروف و انه عن المنکر))⁽⁸⁶⁾

نماز همراه با عدالت اجتماعى : ((امر ربّى بالقسط واقیموا الصلوة ))⁽⁸⁷⁾

نماز همراه با تلاوت قرآن : ((یتلون کتاب اللّه واقامواالصلوة ))⁽⁸⁸⁾

نماز همراه با مشورت : ((وامرهم شورى بینهم واقامواالصلوة ))⁽⁸⁹⁾

نماز و رحمت

در نماز کمتر کلمه اى به اندازه واژه ((رحمت )) بکار رفته است . در آغاز سوره حمد و سوره پس از آن مى گوئیم : ((بسم اللّه الرّحمن الرّحیم ))، بعد از ((الحمدللّه رب العالمین )) مى گوئیم : ((الرّحمن الرّحیم )) ، پس در هر رکعت سه بار عبارت((الرّحمن الرّحیم )) را بکار مى بریم که در واقع شش بار کلمه رحمت را تکرار کرده ایم و در هفده رکعت نماز، ده رکعت آن را با حمد و سوره مى خوانیم که مجموعا شصت مرتبه مى شود.

تکرار لغت ((رحمت )) هر روز شصت مرتبه اگر با توجّه و حضور قلب باشد، در فرد و جامعه ، رحمت انسان ها را به جوش مى آورد و اگر رحمت به جوش آمد کمک ها، محبّت ها، تعاون ها، خیرخواهى ها و عفو و گذشت ها ثمره آن خواهد بود و مردمى که تعاون و رحمت در میانشان زنده باشد قابلیّت دریافت رحمت هاى ویژه اى راخواهند داشت .