آداب نماز

امام صادق ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: کسی که نماز واجب خود را در اول وقت ادا کند و حدود آنها را حفظ نماید، فرشته ‌آن را سپید و پاکیزه به آسمان می برد و نماز به نمازگزار می گوید خدا تو را نگاه دارد همان گونه که مرا نگاه داشتی.

شرایط یک نمازگزار واقعی در نماز

قبل از بیان این شرایط باید دانسته شود که برای نماز غیر از این صورت ظاهری، حقیقت و باطنی است که دارای آدابی مخصوص به خود است و چنانچه ظاهر آن را آدابی است که مراعات آنها ضروری است بطوری که اگر آنها را رعایت نکند موجب بطلان و نقصان نماز صوری است؛(مانند رعایت نکردن آداب و احکام شرعی و فقهی نماز همچون طهارت ظاهری بدن و لباس و مکان از نجاسات ظاهری و صحت وضو و افعال و اذکار نماز) همینطور برای باطن نماز آدابی است به نام آداب قلبیه و باطنیه که با مراعات ننمودن آنها نماز معنوی باطل و ناقص می شود.( ر.ک، روح الله خمینی(قدس)، آداب نماز، ص 2 ـ 5، مۆسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی ـ رحمه الله علیه ـ چاپ اول 1370)  

بدین جهت مراعات و محافظت بر تمام آداب ظاهری و باطنی نماز امری است ضروری، چرا که نمازی که مقبول حق واقع شود همین نماز است. امام صادق ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: کسی که نماز واجب خود را در اول وقت ادا کند و حدود آنها را حفظ نماید، فرشته ‌آنرا سپید و پاکیزه به آسمان می برد و نماز به نمازگزار می گوید خدا تو را نگاه دارد همان گونه که مرا نگاه داشتی ... و کسی که نمازهایش را بی سبب به تأخیر بیندازد و حدود آنها را حفظ نکند، فرشته نماز او را سیاه و تاریک به آسمان برد در حالی که نماز با صدای بلند به نمازگزار گوید مرا ضایع کردی؟ خدا تو را ضایع کند آنچنانکه مرا ضایع کردی و خدا تو را رعایت نکند آنچنان که تو مرا رعایت نکردی» (شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 3، ص 90، کتاب الصلوه، ابواب المواقیت باب 3، حدیث 17)

می بایست نمازگزار وقتی و ساعتی را به نماز اختصاص بدهد که فارغ از همه چیز باشد به گونه ای که دارای نشاط و شادابی و تازگی باشد و هرگز در زمان خستگی و کسالت و بی حالی نماز و عبادت را بر خود تکلیف نکند

اما برخی از آداب باطنیه این سلوک روحانی و معجون الهی که یک نمازگزار واقعی باید بر آنها مواظبت کند عبارتند از:

1. خشوع: یعنی خضوع و فروتنی کامل در برابر هیبت و عظمت جمال و جلال محبوب. «قد افلح المۆمنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون» (سوره مۆمنون، آیات 1 و 2) همانا رستگار شدند مۆمنانی که در نمازشان خاشع اند.

2. طمأنینه: به این معنا که نمازگزار عبادت و نماز خود را از روی سکونت قلب و اطمینان خاطر بجا آورد زیرا اگر عبادت را با حال اضطراب قلب و تزلزل بجا آورد آن عبادت هیچ اثر و فایده ای بر روح و قلب انسان نمی گذارد.

3. محافظت نماز از تصرف و سرقت شیطان: قرآن در وصف مۆمنین می فرماید: الذین هم علی صَلَواتِهم یحافظون» (سوره معارج، آیه 44. همچنین سوره مۆمنون آیه 9) مۆمنین کسانی هستند که بر نمازهایشان محافظت و مراقبت دارند و این محافظت در تمامی حالات و مسائل و مراتب نماز است که یکی از مهمترین مراتب، حفظ آن از تصرف غاصبانه شیطان است چنانکه می دانیم شیطان دشمن قسم خورده انسان است«فبعزتک لاُغوینکم اجمعین» (سوره ص، آیات 82 و 83) پس به عزت تو قسم همه آنها را گمراه می کنم مگر بندگان مخلَص ... . از این روی همواره در همه جا و همه اوقات این سارق، در کمین مۆمنین و کالاهای ناب آنان است لذا می بایست تلاش و مواظبت کامل بر نماز و عبادات داشت.

4. نشاط و بهجت: می بایست نمازگزار وقتی و ساعتی را به نماز اختصاص بدهد که فارغ از همه چیز باشد به گونه ای که دارای نشاط و شادابی و تازگی باشد و هرگز در زمان خستگی و کسالت و بی حالی نماز و عبادت را بر خود تکلیف نکند.

در قرآن آمده«در حال مستی به نماز نزدیک نشوید» (سوره نساء، آیه 43) که در برخی روایات مستی را به کسالت تفسیر کرده اند. (آداب الصلوه، ص 24)

از امام صادق ـ علیه السّلام ـ روایت شده که همانا بالا رود از نماز بنده از برای او نصف یا ثلث یا ربع یا خمس نماز پس بالا نمی رود برای او مگر آنچه را اقبال به قلب نموده است به آن و ما مأمور شده ایم به نافله ها و نمازهای مستحبی تا نقص نمازهای واجب کامل و تمام شود

امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: هنگامی که قلوب نشاط و بهجت دارند به آنها امانت بسپارید و وقتی که گریزان اند آنها را واگذارید» (بحارالانوار، ج75، ص 377، کتاب االروضه, باب 29، حدیث 3)

 5. حضور قلب: یکی از مهمترین آداب قلبیه که خود مفتاح قفل کمالات و باب الابواب سعادت است حضور قلب است سخن در این باب بسیار است اما اجمالاً یکی از مراتب حضور قلب این است که قلب نمازگزار در وقت عبادت از همه جا و همه چیز غیر از جمال حق تعالی فارغ و منصرف شود، باجان و قلب خویش خود را فقط در محضر محبوب ببیند و جز او چیزی را مشاهده نکند.

رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرمایند:«خدا را عبادت کن چنانچه گویا او را می بینی و اگر تو او را نمی بینی او تو را می بیند» (بحارالانوار، ج 74، ص 74، کتاب الروضه، باب 4، حدیث 3)

در اهمیت حضور قلب همین بس که روایات فراوان داریم که نمازی و یا مقداری از نماز مقبول حق واقع می شود که حضور قلب در آن باشد.

از امام صادق ـ علیه السّلام ـ روایت شده که «همانا بالا رود از نماز بنده از برای او نصف یا ثلث یا ربع یا خمس نماز پس بالا نمی رود برای او مگر آنچه را اقبال به قلب نموده است به آن و ما مأمور شده ایم به نافله ها و نمازهای مستحبی تا نقص نمازهای واجب کامل و تمام شود» (شیخ صدوق، علل الشرایع، ج 2، ص 327، باب 24، حدیث 2)

6. رعایت اخلاق در عبادات: به این معنا که عبادت و نماز را فقط و فقط برای رضای او انجام دهد و از هر آنچه که شائبه غیر خدائی دارد عملش را تصفیه و پاک نماید تا آنجا که برای ترس از جهنم و یا ثواب و پاداش هم نخواند. (ر.ک، آداب الصلوه، ص 160 ـ 179)

فرآوری: آمنه اسفندیاری

بخش احکام اسلامی تبیان